Şapka İşareti (Düzeltme İmi) Nedir ? | Kaldırıldı Mı ?

Şapka İşareti (Düzeltme İmi/İşareti)

Bu yazımız da Türkçede tartışma konusu olan o işaretten bahsedeceğiz. Yakın zamanda yayılan yanlış bir bilgi sonrasında milletimizi fikir ayrılığına düşüren o konuya bir açıklık getirelim. Şapka işareti Türkçede anlam karmaşası yaşanmaması için önemlidir ve dilimizde hâlâ varlığını korumaktadır.
Düzeltme imi (ˆ), düzeltme işareti ya da şapka işareti olarak bilinen işaret aslında kaldırılmadı, kullanılacağı yerler tekrar düzenlendi.
Şapka işareti üzerine geldiği ünlü harfin ses çıkışını incelten bir diyakritik işarettir. Düzeltme işaretinin kullanımının asıl amacı yazılışları aynı, anlamı ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayrıştırmaktır.

Düzeltme işaretinin kullanılacağı yerler:

Yazımı aynı, sesleri farklı olan kelimelerin doğru telaffuz edilmesi ve karıştırılmaması için okunuşu uzun olan sesli harflerin üzerine konur:

1. adem (yokluk), âdem (insan); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); alem (bayrak), âlem (dünya, evren); aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hal (sebze, meyve vb. satılan yer), hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); rahim (esirgeme), rahîm (koruyan, acıyan); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu) vb.

   *UYARI: Katil (<katl = öldürme) ve kadir (<kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı ol­duğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (ka:dir = güçlü)kelimelerinin düzeltme işareti konma­dan yazılması yaygınlaşmıştır.*

2. Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım; gülgûn, merzengûş; mahkûm, mezkûr, sükûn, sükût vb.Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik vb.
3. Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk’ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) vb. Nispet eki alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik vb.[1]

KAYNAKÇA

[1] tdk.gov.tr (Erişim 27 Ağustos 2022)